اتم، گفتمان سیاسی جدید دنیا؟!

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان-سیدمهدی طالبی: نشریه پالتیکو گزارش کرده اروپا بی‌سروصدا به سمت آینده هسته‌ای بدون‌آمریکا پیش‌می‌رود. این نشریه گفته کشور‌های اروپایی به‌دلیل مسائلی مانند حمله روسیه به قاره سبز درصدد تقویت قدرت هسته‌ای خود هستند. 

در سوی دیگر سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در گفت‌وگویی با نشریه اینترنشنال افرز اعلام کرده اگر دشمنان روسیه به تشدید تنش ادامه دهند، رویکرد مسکو نسبت به دکترین هسته‌ای‌اش احتمالا تغییر خواهد کرد. 

اروپا، اما تنها جایی نیست که به اپیدمی هسته‌ای دچار شده است. جهان درگیر همه‌گیری سلاح‌های نامتعارف شده و حرکت در وضعیت فعلی نیازمند تغییراتی است. 

تحولات 

بررسی تحولات هسته‌ای در جهان نشان می‌دهد زرادخانه‌های نامتعارف با سرعت بیشتری نسبت به دهه‌های گذشته در حال تقویت هستند. این سرعت در کنار منعطف شدن سلاح‌ها و افزایش دولت‌های مسلح می‌تواند به برخورد‌های هسته‌ای البته از شکل سرد منجر شود. آمریکا و روس‌ها یا هند و پاکستان بار‌ها رویارویی هسته‌ای را به شکل سرد تجربه کرده‌اند. به‌عنوان نمونه در بحران کوبا که طی آن شوروی قصد داشت سلاح‌های هسته‌ای خود را در نزدیکی خاک آمریکا نصب کند، روس‌ها موفق شدند واشنگتن را به رعایت مطلوبیت‌های خود در اروپا مانند کاهش استقرار موشک‌های هسته‌ای میان‌برد مجاب کنند. روس‌ها قبول کردند از استقرار سلاح‌های هسته‌ای در کوبا منصرف شوند، درصورتی‌که آمریکا حاضر به اقدامی مشابه شود. مسکو در یک رویارویی هسته‌ای سرد موفق شد، بدون آنکه در این نبرد خبری از به‌کارگیری عملی سلاح‌ها باشد. اگر در رویارویی هسته‌ای یک‌طرف بدون سلاح باشد، همچنان رویارویی سرد باقی خواهد ماند، اما طرف فاقد سلاح باید از مواضع خود عقب‌نشینی کند. هراس اوکراین از انجام حملات سنگین به عمق خاک روسیه درحالی‌که روس‌ها سراسر خاک این کشور را می‌کوبند، مصداقی از رویارویی یک قدرت دارا و یک دولت فاقد سلاح هسته‌ای است. با توجه به اهمیت معادلات هسته‌ای در ادامه به تحولات هسته‌ای سال‌های اخیر در جهان پرداخته شده است. 

۱- روسیه

روسیه از ابتدای جنگ اوکراین بار‌ها تهدیداتی در حوزه واکنش هسته‌ای مطرح کرده است. کارشناسان هشدار داده‌اند در صورت بروز بن‌بست در جنگ اوکراین برای روسیه، این کشور قطعا از سلاح هسته‌ای استفاده خواهد کرد. تهدیدات هسته‌ای روسیه طی سه سال جنگ متنوع بوده‌اند. انجام آزمایش هسته‌ای، استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی در بلاروس و احتمال تغییر دکترین هسته‌ای درخصوص کاهش زمان واکنش هسته‌ای، تهدیدات مسکو بوده‌اند. روسیه همچنین نگران است اوکراین از حامل‌های دوربرد مانند موشک‌های میان‌برد و پهپاد‌های انتحاری برای حمل بمب‌های کثیف بهره گیرد. مسکو درصدد است به غرب بفهماند نمی‌گذارد غرب برای آسیب قابل توجه به روسیه، سیستم تسلیحاتی اوکراین را به‌مرور ارتقا داده و از مسئولیت‌های این اقدام شانه خالی کند. به همین دلیل بود که مسکو تاکید کرد اگر اوکراین از سلاح‌های دوربرد برای حمله به عمق خاک روسیه برخوردار شود، مسکو نیز دشمنان واشنگتن را به سلاح‌های پیشرفته و دوربرد مسلح می‌کند. 

۲- آمریکا 

آمریکا بودجه خود برای جایگزینی سلاح‌های هسته‌ای قدیمی خود را از ۹۵ میلیارد دلار به ۱۶۰ میلیارد دلار افزایش داده است. اختصاص مبلغ کلان برای نوسازی هسته‌ای و سپس افزایش قابل توجه آن نشان‌دهنده میزان اهمیت این سلاح‌ها در دکترین نظامی واشنگتن است. آمریکا به‌طور ویژه‌ای بر تولید موشک‌های جدید قاره‌پیمای هسته‌ای تمرکز کرده که از خاک این کشور و زیردریایی‌ها می‌توانند پرتاب شوند. این کشور همچنین طرحی برای تقویت زرادخانه هسته‌ای خود در خاک کشور‌های دوست ازجمله در کشور‌های اروپایی دارد. 

۳- چین

چین تعداد سلاح‌های هسته‌ای خود را با رشدی ۲۰ درصدی طی مدتی کوتاه از ۳۵۰ به ۴۱۵ مورد رسانده است. پکن قصد دارد تعداد سلاح‌های هسته‌ای خود را با افزایشی سه برابری طی یک دهه آتی به ۱۳۵۰ مورد برساند. 

۴- اروپا

استقلال استراتژیک اروپا بدون تشکیلات نظامی قدرتمند صورت نمی‌گیرد و این تشکیلات نیز بدون سلاح هسته‌ای نه قدرتمند خواهد بود و نه حتی قابل اعتنا. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه برای استقلال استراتژیک اروپا چند ایده را پیگیری می‌کند که هرکدام دارای ارتباطاتی با یکدیگر بوده و در تمام مراحل سلاح هسته‌ای در آن جایگاهی ویژه دارد. طرح اولیه مکرون تشکیل ارتش اروپایی بود که در آن فرانسه نقش ضلع هسته‌ای را ایفا می‌کرد. طرح دوم که امروزه پیگیری می‌شود، تشکیل ستون اروپایی در داخل ناتو است که در آن نیز فرانسه ضلع هسته‌ای این ستون اروپایی خواهد بود. 

مکرون همچنین به شکل نسبتا مستقل و مستقیم به سلاح هسته‌ای اشاره کرده و ایده چتر هسته‌ای فرانسه بر فراز اروپا را مطرح کرده است. علاوه‌بر فرانسه، دیگر کشور‌های اروپایی نیز به سمت بازدارندگی هسته‌ای حرکت کرده‌اند. کاهش تعهدات آمریکا به امنیت اروپا، جدا شدن انگلیس از اتحادیه اروپایی و افزایش پیوندهایش با آمریکا و از سوی دیگر حمله روسیه به اوکراین پیشران این اقدام بوده است. این کشور‌ها خود درصدد حرکت به سمت سلاح‌های هسته‌ای هستند، اما همزمان با پیشنهاد‌های آمریکا و فرانسه نیز روبه‌رو هستند. 

۵- شبه‌قاره

هند و پاکستان هردو درصدد افزایش تعداد سلاح‌های هسته‌ای خود هستند. پاکستان برای موازنه استراتژیک در برابر هند به سلاح هسته‌ای دست یافت، اما همچنان احساس نگرانی دارد. پاکستان جمعیت کمتری نسبت به هند دارد و مراکز تجمع جمعیتی‌اش نیز در کناره‌های مرز هستند هستند. این ویژگی‌ها به هند کمک می‌کند در صورت وقوع جنگ با انبوهی از لشکر‌ها و تعداد عظیمی از سربازان، سریعا مراکز جمعیتی پاکستان را اشغال کند. اسلام‌آباد برای جلوگیری از چنین اتفاقی به دنبال تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی است. سلاح‌هایی که به‌کارگیری آنان در مدت زمان کوتاهی میسر بوده و قابل استفاده در محیط‌های کوچک برای مسدود کردن مسیر ورود لشکر‌های هندی هستند. 

۶- رژیم‌صهیونیستی 

یکی از وزرای تندرو دولت رژیم در ابتدای جنگ غزه خواستار استفاده از سلاح هسته‌ای در غزه شد. او شاید بدون هماهنگی و خودجوش این تهدید را مطرح کرد، اما تهدیدش از بستری برخاسته بود که نظرات مسئولان صهیونیست همچنان در آن جاری است. تهدید این وزیر معطوف به جغرافیای غزه نبود بلکه بیشتر به قضیه جنگ غزه مربوط می‌شد که در آن محور مقاومت نیز نقش داشت. در همین راستا آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع اسبق رژیم خواهان به‌کارگیری سلاح هسته‌ای علیه ایران شده است. 

۷- کره شمالی

کره شمالی به سرعت درحال افزایش تعداد سلاح‌های هسته‌ای خود است. تعداد سلاح‌های هسته‌ای این کشور از ۷ عدد به ۲۰ و سپس در تخمین‌های جدید به ۴۰ مورد رسیده است. علاوه‌بر افزایش تعداد تسلیحات، کره شمالی روی کوچک‌سازی آنها و تقویت حامل‌ها نیز سرمایه‌گذاری کرده است. تولید انواع بیشتری از موشک‌های بالستیک قاره‌پیما و کروز در تعداد بالا و تجهیز زیردریایی‌ها به موشک‌های هسته‌ای از جمله این اقدامات هستند. 

نکات

درباره روند هسته‌ای در جهان نکاتی وجود دارد که در ذیل به آنها پرداخته شده است.

۱. جهان درحال تغییر و تحولات هسته‌ای است. این تغییر و تحولات قابل توجه هستند. دیگر نمی‌توان به نظراتی درخصوص از اهمیت افتادن تسلیحات هسته‌ای توجه کرد. 

۲. در روند تکثر قدرت، موضوع هسته‌ای نیز دستخوش تکثر شده است. کشور‌های زیادی در حال تقویت بازدارندگی هسته‌ای خود هستند. طی سال‌های اخیر ژاپن و کره جنوبی مطامع هسته‌ای از خود نشان داده‌اند. 

۳. روند تکثر تنوع‌زا است. تنوع در ظهور طبقات قدرت‌ها در نظام بین‌المللی قابل مشاهده است. به‌عنوان نمونه به موازات افزایش تعداد قدرت‌های جهان در نظامی چندقطبی، قدرت‌های منطقه‌ای نیز امکان ظهور می‌یابند. این تنوع‌زایی روند تکثر قدرت در حوزه هسته‌ای به تولید انواع مختلفی از سلاح‌های هسته‌ای و حتی ایجاد سه‌گانه هسته‌ای توسط دولت‌های کوچک انجامیده است. امروزه حتی کره شمالی و رژیم‌صهیونیستی نیز از سه‌گانه هسته‌ای بهره می‌برند. 

۴. با توجه به روند تکثر قدرت که شامل حوزه هسته‌ای می‌شود، بدون بازدارندگی هسته‌ای دولت‌ها بیشتر از زمانی که دولت‌های عمده هسته‌ای مانند آمریکا و شوروی وجود داشته‌اند، در معرض تهدید قرار می‌گیرند. قطعا دولت‌های کوچک‌تر و متعصب منطقه‌ای تمایل بیشتری برای نشان دادن چنگ و دندان دارند. 

۵. بازدارندگی امروزه ستون‌های دیگری مانند رسانه و قدرت نرم نیز پیدا کرده، اما این مساله به معنای بیهوده شدن بازدارندگی هسته‌ای نیست. 

ایران

ایران باید دیدگاه‌های خود را نسبت به موضوع هسته‌ای به‌روزرسانی کرده و تصمیماتی منطبق با آنها بگیرد. 

۱. ایران باید همزمان با حفظ سیاست خود در عدم تولید سلاح هسته‌ای، بازدارندگی خود را در حوزه تقویت زیرساخت‌ها پیگیری کند. اگر سلاح هسته‌ای آزمایش نمی‌شود و به تبع آن خبری از انبار شدن و افزایش تعداد سلاح‌ها نیست، باید میزان مواد انباشت شده، درصد غنای آنها و زیرساخت‌های لازم برای تسریع غنی‌سازی جبران‌کننده باشند. 

۲. ایران قادر به پیگیری سیاست سه‌گانه هسته‌ای است. باید در حوزه هوایی، زمینی و دریایی توانمندی‌هایی ایجاد شوند. به نظر می‌رسد امروزه ایران تنها در حوزه زمینی شامل حوزه موشکی دارای توانمندی است. تهران همانند قدرت‌های بزرگ به زیردریایی‌های مجهز به پیشران هسته‌ای برای سفر‌های دوربرد و زیرآب ماندن در طولانی‌مدت دسترسی ندارد، اما همانند کره شمالی، رژیم‌صهیونیستی و تا حدودی پاکستان می‌تواند از زیردریایی‌های متعارف برای ایجاد سه‌گانه بهره گیرد. 

۳. محور مقاومت امروزه به‌شدت گسترده شده و فراتر از گروه‌ها، دولت‌هایی را نیز دربرگرفته است. این دولت‌ها باید فارغ از نحوه رفتار دیگر عضو‌های محور مقاومت به سمت بازدارندگی هسته‌ای حرکت کنند. بیشتر از ایران آنها هستند که در معرض تهدید قدرت‌های هسته‌ای قرار دارند.